Het kan anders, het moet anders!
In ‘mini-maatschappij’ De 4 Elementen wonen, leren en werken mensen met verschillende achtergronden op een landgoed in Stroobos. Directeur Janny Reitsema is De 4 Elementen gestart vanuit een diepe innerlijke drive om mensen hun eigen kracht te laten vinden en mensen te laten groeien. Voorop staat dat iedereen de kans krijgt zich te ontwikkelen naar eigen vermogen en in eigen tempo.
Janny vertelt: "Ik wilde af van de pampercultuur die je veel ziet in de langdurige zorg. Wij spreken mensen aan op hun verantwoordelijkheid. Iedereen kan keuzes maken, welke beperking je ook hebt. Mensen die bij ons komen wonen, werken en/of leren kiezen ervoor om zichzelf te ontwikkelen. We doen dat vanuit fundamentele gelijkwaardigheid. Het maakt niet uit of je directeur bent, deelnemer, begeleider, timmerman of stagiair: we hebben hier samen een bedrijf te runnen en ieders taak daarin is even belangrijk. Dat leidt als vanzelf tot andere communicatie dan gebruikelijk in de zorg."
Als je jezelf boven iemand stelt, dan gaat die ander vechten.
Benader je iemand vanuit gelijkwaardigheid dan stelt die ander zich open.
Een nieuwe manier van werken in de zorg
Janny Reitsema heeft haar visie op zorg eerder bij drie grote zorgaanbieders neergezet. De ervaringen daar sterkten haar overtuiging dat er behoefte is aan een andere manier van werken in de zorg. Tegelijkertijd bleek het lastig om dit in een grote instelling duurzaam te ontwikkelen. Je idee moet langs veel bureaus en onderweg raakt de passie verloren. "Als wij iets nieuws bedenken gaan het we het meteen uitproberen. En als het niet werkt stellen we het idee bij. Die daadkracht en flexibiliteit houdt de passie erin, en dat mis ik in de grote zorginstellingen." In grotere instellingen is de zorg op verschillende locaties in grote lijnen op dezelfde manier georganiseerd. Maar mensen verschillen onderling flink, en daarom werkt zo’n standaard benadering maar voor een deel van de mensen.
Stoeien met het systeem
De overheidsregels zitten soms vreselijk in de weg, vertelt Janny. Een voorbeeld is dat het horeca-onderdeel op het landgoed valt onder ‘ondergeschikte horeca’ voor de haven en de camping van De 4 Elementen. Daardoor kan de horeca alleen seizoensgebonden draaien, terwijl deelnemers het hele jaar willen werken. Hiervoor is een oplossing gevonden door een hotel-restaurant te huren in het nabijgelegen Visvliet. Daardoor kunnen deelnemers nu wel het hele jaar door een leerwerk-traject in de horeca volgen. Met die creativiteit kan men steeds aan de behoefte van de mensen blijven voldoen, maar dit kost veel extra energie en geld.
Anders dan anders
De werkwijze van De 4 Elementen is ook voor gemeenten anders dan anders. Dat geeft soms wantrouwen. Janny wil graag laten zien dat haar manier van werken aansluit bij de deelnemers én goedkoper is, maar de regeltjes en de manier van verantwoording maken dat erg lastig. Het helpt ook niet dat De 4 Elementen twee locaties heeft, die slechts 3 km uit elkaar liggen maar wel in twee gemeenten én in twee verschillende provincies.
Aansluiten bij de persoon
"Mensen die bij De 4 Elementen komen, hebben al een flinke hulpverleningsgeschiedenis achter de rug", vertelt Marjolein de Jong, beleidsmedewerker bij De 4 Elementen. "Ik hoor al snel of een deelnemer vanuit zichzelf praat of dat hij hulpverlenersjargon gebruikt. Bij De 4 Elementen kijken we goed naar wat iemand kan en wat iemand aankan. Of een deelnemer de verantwoordelijkheid en verwachtingen aankan moet je samen gaan ontdekken: waar ligt de grens? We doen dat op een natuurlijke manier en zijn er daarom sterk in. We zien of iemand het echt heel moeilijk heeft of dat hij ergens onderuit probeert te komen."
Weten wie de persoon is
De 4 Elementen wil weten wie de persoon is en steekt daar veel energie in. "We lezen geen dossiers van eerdere hulpverlening maar ‘toetsen’ in een ontmoeting of er een goede match is. Dossiers zijn vaak gekleurd door aannames en beeldvorming. Het is moeilijk om daar nog uit te halen wie de persoon is." Ook diagnosen en (IQ-)testen vinden ze niet zo interessant bij De 4 Elementen. "Diagnosen en testen zeggen niets over wie je als persoon bent, welke behoeftes je hebt en hoe je je leven wilt invullen. Het zijn momentopnames, die veel te veel invloed hebben op de zorg die iemand kan krijgen. Zo krijgen mensen met een GGZ-indicatie standaard maximaal 6 dagdelen dagbesteding, maar we zien dat veel mensen de overige dagdelen niet thuis willen zitten. Bij De 4 Elementen werken zij gewoon de hele week."
Werken aan een stevige basis
"We werken aan een stevige basis: zelfvertrouwen, grenzen aangeven, talenten vinden en inzetten, verbindingen leggen enzovoort. Om dit te bereiken spiegelt de begeleiding veel. Bij incidenten of moeilijke situaties hebben we direct een gesprek over wat er gebeurde. Iedereen wordt vanuit gelijkwaardigheid benaderd. We doen ook vaak rollenspellen, zodat de deelnemers kunnen oefenen om een gesprek aan te gaan."
Eigen verantwoordelijkheid
De nadruk op eigen verantwoordelijkheid komt ook tot uiting in de keuze voor financiering via persoonsgebonden budgetten (pgb’s), een budget van de gemeente waarmee mensen zelf zorg kunnen inkopen. "Het pgb sluit perfect aan bij onze aanpak. Bij ons zijn wonen en zorg gescheiden, en mensen met een pgb zijn zelf verantwoordelijk voor de woonlasten en huisvesting. Net zoals jij en ik dat zijn. Het vraagt verantwoordelijkheid, en dat is goed. Gemeenten sturen vaak aan op zorg in natura, waarbij de zorgaanbieder alles regelt. Daarmee stimuleer je de eigen verantwoordelijkheid niet. Iemand kan bijvoorbeeld de verwarming de hele dag hoog laten staan als hij niet thuis is, zonder daar gevolgen van te merken."
De praktijkacademie: combinatie van zorg en onderwijs
De 4 Elementen werkt samen met het hbo/mbo/vso onderwijs om het leren en ontwikkelen in de praktijk vorm te geven. Afgelopen jaren hebben zij geoefend met de praktijkacademie. Hierin werken deelnemers in groepjes samen aan projecten. Er is geen indeling in niveau, studierichting of leeftijd. In die groepjes ontstaat vanzelf een goede rolverdeling. De betrokken begeleiders/docenten worden getraind op de andere benadering van De 4 Elementen.
Het verschil met andere initiatieven voor jongeren en jongvolwassenen die in de praktijk leren, is dat De 4 Elementen bewust geen bestaansrecht zoekt in de bestaande systemen van het onderwijs. "Want dan zouden onze deelnemers tegen dezelfde problemen aanlopen als ze op school hebben ondervonden. Bij een kleine organisatie als De 4 Elementen kunnen we het hele onderwijssysteem loslaten, echt grondig veranderen."
Kosten besparen
In de regio waar De 4 Elementen zich bevindt zijn nog maar weinig faciliteiten. Deze praktijkacademie biedt nieuwe kansen voor de regio, niet alleen werk-leerplaatsen maar ook hulp in de buurt waardoor mensen langer thuis kunnen wonen. Zo kan het hele sociale domein kosten besparen.
Uit de praktijk...
Amanda wilde graag bij De 4 Elementen wonen en leren voor nagelstyliste. De 4 Elementen wilde al een beautysalon openen, maar had daar nog geen gebouw voor. Amanda heeft toen samen met Bennie, die 30 jaar ervaring in de bouw heeft en nu is omgeschoold naar begeleider, aan de slag gegaan. Amanda bleek een talent voor bouwen te hebben en heeft een groot aandeel in het multi-functioneel centrum dat er nu staat. Toen medewerkers van de MBO-opleiding langs kwamen en Amanda bezig zagen, constateerden ze verrast dat zij meer kan dan hun niveau 4 leerlingen. Waarop Janny opmerkte: "Maar naar jullie school kan ze niet!". Dit was de aanleiding om te gaan omdenken in het onderwijs en zorg. Bij De 4 Elementen komen veel mensen die van alles kunnen, behalve het papiertje op school halen dat gevraagd wordt om aan de slag te mogen gaan.
Het ideaal: werken vanuit één budget
De 4 Elementen werkt het liefst vanuit één budget, maar door alle schotten en regels is dat heel moeilijk. Vanuit de zorgkantoren worden de beschikbare budgetten elke maand netjes gestort, maar bij de gemeenten zijn er de laatste tijd grote problemen met de betalingen aan zorgaanbieders, mogelijk vanwege de coronacrisis. De 4 Elementen heeft naast het inkomen vanuit de zorg ook opbrengsten van de camping. Omdat die camping de afgelopen maanden goed draaide en ze die inkomsten hebben samengevoegd met de beschikbare zorggelden, konden ze deze periode goed doorstaan. Als ze die budgetten niet op één hoop hadden gegooid, hadden ze grote delen van de zorg en het werk moeten stoppen. Wat tijdens deze toch al onzekere periode extra schadelijk was geweest voor de deelnemers. Janny is ervan overtuigd dat het werken vanuit hun visie én vanuit één budget vele malen goedkoper is dan de huidige zorg. Dat is alleen lastig aantonen als er geen vertrouwen is vanuit de financiers. Haar wens is dat gemeenten en zorgkantoren bij haar komen kijken, de controle loslaten en gewoon zien wat ze bereiken op deze plek.
Uit de praktijk...
OPaZ en De 4 Elementen werkten samen voor Susan, een jonge vrouw in een zeer complexe situatie. Susan woonde sinds 8 maanden in een woonvorm voor mensen met een verstandelijke beperking, maar haar zorgvraag bleek te complex voor die aanbieder. Ze kreeg te horen dat ze weg moest. Dat was Susans 17e woonplek in de afgelopen 12 jaar. De 4 Elementen heeft haar direct een crisisplek geboden en al snel het perspectief gegeven dat ze daar mag blijven wonen. Met succes. De benadering vanuit gelijkwaardigheid maakt het verschil. Susan is trots op zichzelf en trots op haar inbreng in de organisatie, en dat straalt ze uit!
*namen zijn vanwege privacyredenen veranderd.