Estinea werkt vanuit de bedoeling
Luka Doppen, persoonlijk begeleider en zorgvlogger, en Lot de Swart, orthopedagoog, werken bij Estinea, een zorginstelling in de Achterhoek en Twente met bijna 1000 cliënten. We spraken met ze over werken vanuit de bedoeling, ‘aan’ en ‘uit’ staan tijdens het werk, anders denken en anders werken en de impact van corona.
“Het is het professionele dogma dat afstand tot de cliënt nodig is. Maar door de cliënt voor alles te zien als mens, en soms als vriend, zie je dingen die je anders niet ziet”, vertelt Luka Doppen. “Wij pleiten, net als de filosofie van Estinea, juist voor nabijheid tussen professional en cliënt, omdat wij bijvoorbeeld zien dat mensen met een ernstige meervoudige beperking daar veel baat bij hebben. Daarom kiezen wij ervoor om altijd ‘aan’ te staan: ons vanuit het hart te verbinden met onze cliënten en hen te zien als onze gelijken.”
Lot de Swart vult haar aan: “Professionele distantie wordt ons al tijdens onze opleiding meegegeven. Een cliënt is vooral een optelsom van diagnoses en problemen, er is geen aandacht voor wie de mens achter de cliënt is, wat hij leuk vindt en wat juist niet en welke talenten hij heeft. Je ziet deze probleemgestuurde houding overal in het zorgstelsel terug. Wanneer ik bijvoorbeeld een aanvraag moet doen bij het zorgkantoor om een indicatie van een cliënt te veranderen, dan moet ik een bulk aan formulieren invullen waarin ik moet beschrijven hoe zeer de cliënt afwijkt met zijn ‘probleemgedrag’ en welke diagnoses hij allemaal heeft. Door de vele protocollen en regelgeving zijn we geneigd om de cliënt als een verzameling narigheid te zien, als iemand die vooral abnormaal is. We moeten iemand bijna afschilderen als een monster om een indicatie voor elkaar te krijgen. En het erge is vooral, dat we hierdoor bijna vergeten dat iemand in de eerste plaats een mens is, net als jij en ik."
"We worden als professional op alle fronten aangemoedigd om ‘uit’ te staan. Ik zou in plaats daarvan veel liever beschrijven hoe wij het aangevraagde geld zouden gebruiken om een cliënt een volwaardig leven te kunnen laten leiden. Daar waar ik de ruimte zie in formulieren en rapporten, voeg ik die beschrijving ook toe. Ik roep daarom al mijn collega-orthopedagogen in Nederland op om hun beeldvormende verslagen uitgebreid te beginnen met een portret van de mens. Die handicaps, diagnoses, cijfers en standaarddeviaties - als het zo nodig moet- die volgen dan wel verderop in het verslag. En ik hoop dat de instanties om ons heen, zoals het zorgkantoor en de inspectie, ons formulieren in laten vullen die hiertoe uitnodigen. Ik bied me bij deze aan om betere formulieren te ontwerpen.”
Uitgaan van het normale
Luka knikt instemmend: “We moeten als begeleiders werken met plannen met eenzelfde invalshoek. Ik weet inmiddels dat ik eerst het gesprek aan wil gaan met iemand en mijn mening niet wil baseren op een zorgplan. Af en toe houdt dat in dat ik een cliënt in de groep opneem die tot weerstand leidt bij naasten van de andere cliënten. Omdat ze hebben gehoord dat de nieuwe cliënt gedrag vertoont dat mogelijk niet passend is. Ik ga dan in gesprek en geef aan dat ik het toch graag wil proberen. Tot nu toe heeft dat altijd goed uitgepakt. Wat mij betreft is dat vooral een kwestie van loslaten, cliënten de tijd geven om hun draai te vinden en hun grenzen te ontdekken. En daarbij vooral uitgaan van het normale, in plaats van op basis van een profiel meteen bijzondere protocollen en programma’s op te starten.
”Binnen de zorg bestaat de neiging om vanuit protocollen, regelgeving, controles en sturing te denken, vindt ook Lot: “Terwijl het echt zo is dat binnen het systeem de kaders rekbaar zijn, mits je maar ‘aan’ blijft staan. Als ik ‘het systeem’ iets mee zou willen geven, is het dit: Vertrouw erop dat wij ons werk als professionals goed doen. Stop met alle protocollen, regels en bijbehorende formulieren en rapportages die vanuit controle en argwaan in het leven zijn geroepen. Geef ons de voorwaarden om weer te focussen op de mens.”
Kwetsbaarheid en mislukkingen
Estinea begon 25 jaar geleden als eerste zorgorganisatie in Nederland met zelfsturende teams. “Zelfsturing is inmiddels echt onderdeel geworden van ons DNA”, vertelt Luka. “We ervaren in onze teams veel ruimte voor verschillende opvattingen en werkwijzen die passen bij de behoefte van onze cliënten. Binnen de woongroep waar ik werk, zijn we bijvoorbeeld bezig met het concept van Samensturing. Samen met de ouders, de omgeving en de cliënten evalueren we, bekijken we waar dingen anders kunnen en moeten en voeren dat door. Er is binnen de teams ook ruimte voor onderlinge verschillen. Daar waar ik en andere collega’s ervoor kiezen altijd ‘aan’ te staan en ons sterk te verbinden met onze cliënten, zijn er ook collega’s die kiezen voor een meer afstandelijke relatie. Natuurlijk schuurt dat onderling weleens, maar het helpt ons ook om vanuit het perspectief van de ander naar iets te kijken. Zo houden we elkaar scherp en versterken we elkaar.“
Het tonen van kwetsbaarheid heeft zoveel toegevoegde waarde.
De bestuurder en managers van Estinea motiveren de medewerkers om vanuit de bedoeling te denken en te werken, zegt Lot: “We voelen als professional ook echt de ruimte om daarin te experimenteren en ‘professioneel aan te modderen’. Dingen mogen ook mislukken, daar komen vaak de mooiste dingen uit voort! Het tonen van kwetsbaarheid wordt aangemoedigd. Dat is fijn en heeft zoveel toegevoegde waarde. Het gebrek aan kwetsbaarheid dat we zoveel om ons heen zien in de zorg en in de maatschappij is de standaard, omdat het voelt alsof we ons altijd moeten kunnen indekken tegenover controlerende organisaties, zoals de IGJ (Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, red.).“
Verdriet tijdens corona
Luka: “In de coronatijd ben ik twee cliënten verloren waarmee ik een bijzondere band had. Ik heb gewaakt aan hun sterfbed en mis ze nog elke dag. Collega’s hebben me gevraagd of dat past bij een professionele houding, en daar kan je over in gesprek gaan. Uiteindelijk is het hoe ik mijn werk wil doen, passend bij mijn visie over de absolute noodzaak van nabijheid tussen cliënt en professional voor een volwaardig leven voor de cliënt.“ Ook Lot verloor een dierbare cliënt door corona: “In mijn verdriet is er geen onderscheid tussen Lot de orthopedagoog en Lot de mens en de vriendin. En dat wil ik ook niet. Wel heb ik de afgelopen tijd de andere kant van de medaille van altijd ‘aan’ staan ervaren; eenzaamheid is niet alleen voor veel van onze cliënten, maar ook voor mij als orthopedagoog een belangrijker onderwerp geworden. Daarom heb ik binnen onze werkgroep ‘weg naar geluk’, eenzaamheid en de relatie met verbondenheid, hoog op de agenda gezet.” Luka: “Nu de hectiek van de afgelopen maanden een beetje is afgenomen, benut Estinea deze tijd om stil te staan en terug te gaan naar onze kern. In plaats van steeds het nieuwe te zoeken, evalueren we. Het brengt ook mij weer terug naar de reden waarom ik dit werk doe en hoe ik dit werk wil doen.”
Dit artikel is onderdeel van het OPaZ magazine 'De Aanpakkers'. Een volledig overzicht van de artikelen is te vinden in het voorwoord van programmamanager Elke Buis.