Onderzoek een kleinschalig initiatief samen

Overal in het land zijn initiatieven die manieren hebben ontwikkeld om passende zorg te leveren aan mensen die voorheen tussen wal en het schip vielen. Deze initiatieven vinden het vaak lastig om aan andere partijen te laten zien wat zij anders doen en waarom dat voor goede resultaten zorgt. Jitske Nijhuis en Floor Kellerman coachten acht van deze initiatieven tijdens de OPaZ-actieonderzoeken. Zij delen hun bevindingen.

Actieonderzoek is een interactieve manier van onderzoek doen, legt Floor Kellerman van het Instituut voor Publieke Waarden uit: “De actieonderzoeker handelt in de praktijk en leert door reflectie op eigen observaties en ervaringen, de praktijk (en het systeem) beter begrijpen.”

In 2019 startten acht initiatieven met het OPaZ- actieonderzoek om een zogeheten ‘insluitingsmechanisme’ te onderzoeken. Ze probeerden antwoord te vinden op de vraag wat het initiatief anders doet dan andere initiatieven om mensen in te sluiten binnen passende zorg en hulp. Ook zochten ze naar manieren om nog meer support voor hun initiatief te krijgen.

Interventie in samenwerking

Voor het actieonderzoek vormde elk initiatief een onderzoeksteam met de belangrijkste stakeholders, zoals medewerkers van een zorgaanbieder, gemeente of zorgkantoor. Elk team kreeg begeleiding van een actieonderzoeker van het Instituut voor Publieke Waarden of Significant Public. “Zo’n gezamenlijk onderzoeksteam is belangrijk om echt te begrijpen hoe de samenwerking tussen een initiatief en de omgeving werkt”, zegt Jitske
Nijhuis van Significant. “We zien dat het in de praktijk snel ‘over de andere partij’ gaat. Daardoor kan die andere partij snel de onzichtbare vijand worden en ontstaat er geen wederzijds begrip en samenwerking. We zien het actieonderzoek dan ook als interventie in de samenwerking; samen onderzoeken zorgt voor meer begrip en een gezamenlijk beeld.”

De deelnemers gaven aan dat zij door de samenwerking hebben geleerd om vanuit verschillende perspectieven te denken en handelen. Kellerman: “Ook werd het netwerk van de initiatieven groter. Een ander punt dat deelnemers noemden is dat zij zich door het gezamenlijke onderzoek veel bewuster werden van het systeem waarin hun initiatief opereert. Door vanuit het systeem te redeneren lukte het de initiatiefnemers om afstand te nemen en beter te observeren. Bijvoorbeeld waarom zij vastlopen of waar eventuele weerstand van stakeholders vandaan komt.”

Jitske Nijhuis en Floor Kellerman
Jitske Nijhuis en Floor Kellerman

Succesfactoren

In sommige situaties bleek het lastig om een onderzoeksteam te vormen dat uit verschillende organisaties bestaat. “De geijkte manier van werken (‘het systeem’) leek het gezamenlijke onderzoek te blokkeren”, gaat Kellerman verder. “Samenwerking lijkt soms iets te zijn waar formele afspraken over gemaakt moeten worden (afstemming, budget, toestemmingsverklaringen) en niet iets wat in de praktijk gaandeweg mag ontstaan. Ook zagen we soms dat er over en weer aannames leefden. Het initiatief stond bijvoorbeeld bekend als ‘een zorgcowboy’ en de stakeholder als ‘onbuigzaam’. De handreiking die het actieonderzoek gaf om samen te onderzoeken of en waar een initiatief verschil maakt, werd dan op basis van bestaande vooroordelen afgewezen.”

En wanneer lukte het wél? Over het antwoord hoeft Nijhuis niet lang na te denken: “Vooral wanneer er enthousiasme vanuit de initiatiefnemers was. Ook een consistent en onderbouwd verhaal naar de stakeholders over het belang van deelname aan een actieonderzoek bleek belangrijk te zijn. Bij initiatieven met een goed netwerk bij gemeente, verzekeraar en zorgkantoor liep het actieonderzoek beter. Bij elke organisatie werken enthousiaste en creatieve mensen die graag samen het onderzoek aan willen gaan. Het is belangrijk dat je deze mensen weet te vinden binnen je netwerk.”

Lessen uit het actieonderzoek voor kleinschalige initiatieven

  • Neem initiatief! Laat je niet afremmen door mensen die niet direct achter je plan staan. Zodra er meetbare resultaten zijn, komt dat vaak wel goed
  • Formuleer een heldere doelstelling. Schrijf uit wie je bent en wat je wilt bereiken. Hou vast aan dit doel
  • Maak je resultaat inzichtelijk en deel dit met enthousiasme
  • Koppel een middellange-termijnstrategie aan je doelstelling op de lange termijn. De zorg is veranderlijk; een middellange-termijnstrategie is aan te passen aan de werkelijkheid van vandaag
  • Bouw aan je netwerk.
  • Zorg voor een lange adem. Organiseer je energie en financiën zo, dat je de ‘strijd’ lang vol kunt houden.
  • Zoek contact met andere soortgelijke initiatieven

Dit artikel is onderdeel van het OPaZ magazine 'De Aanpakkers'. Een volledig overzicht van de artikelen is te vinden in het voorwoord van programmamanager Elke Buis.